Stanowisko Departamentu Ochrony Przyrody Ministerstwa Klimatu i Środowiska z 22 marca 2022

Odpowiedź na zapytanie Papuziej Telewizji o stanowisko Ministerstwa w sprawie legalności wolnych lotów papug do towarzystwa i sokolnictwa z udziałem gatunków obcych – informacja publiczna na podstawie Ustawy o dostępie do informacji publicznej

---

From: Media [mailto:media@klimat.gov.pl]
Sent: Tuesday, March 22, 2022 1:30 PM
To: tv@papugi.online
Cc: media
Subject: Re: Prośba o interpretację Ustawy o gatunkach obcych

Szanowna Pani Redaktor,

Uprzejmie informujemy, że w sprawie wykładni ustawy z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1718) w zakresie oceny zgodności praktyki dotyczącej „wolnych lotów ptaków gatunków obcych” z przepisami ww. ustawy, przedstawiamy poniższe wyjaśnienia.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych, którego kluczowe zasady zostały przeniesione do polskiego porządku prawnego ww. ustawą o gatunkach obcych, za gatunek obcy przyjmuje się „każdego żywego osobnika gatunku, podgatunku lub niższego taksonu zwierząt, roślin, grzybów lub drobnoustrojów wprowadzonego poza jego naturalny zasięg; pojęcie to obejmuje wszelkie części, gamety, nasiona, jaja lub diaspory tych gatunków, jak również hybrydy, odmiany lub rasy zdolne do przeżycia i rozmnażania”. W zbiorze gatunków obcych ustawa o gatunkach obcych wyróżnia podzbiór inwazyjnych gatunków obcych (IGO), które dzieli na: IGO stwarzające zagrożenie dla Unii i IGO stwarzające zagrożenie dla Polski. Lista gatunków stwarzających zagrożenie dla Unii opublikowana została w rozporządzeniu wykonawczym Komisji z 2016 r. i jego kolejnych aktualizacjach w 2017 r. i 2019 r. Natomiast lista IGO stwarzających zagrożenie dla Polski zostanie określona w rozporządzeniu Rady Ministrów wydanym na podstawie art. 23 ustawy o gatunkach obcych, zaś do tego czasu za obowiązującą uznaje się listę ujętą w rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 120 ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. z 2021 r. poz. 1098, z późn. zm.). Wprowadzanie gatunków obcych, a w szczególności IGO, do środowiska, pociąga za sobą szereg konsekwencji dla różnorodności biologicznej na każdym jej poziomie: ekosystemowym — nieodwracalnie przekształcając siedliska, gatunkowym — powodując eliminację gatunków rodzimych poprzez konkurencję lub przenoszenie patogenów, genetycznym — poprzez krzyżowanie się z gatunkami rodzimymi powodując zaburzenia w puli genowej (w tym często gatunków rzadkich i zagrożonych).

Warto w tym miejscu przytoczyć przykład aleksandretty obrożnej (Psittacula krameri), który pokazuje jakie mogą być konsekwencje wprowadzenia do środowiska na przestrzeni lat pojedynczych osobników ptaków obcego gatunku. Przede wszystkim należy podkreślić, że popularność tego gatunku w domowych hodowlach w Europie wprost sugeruje, że jej rozprzestrzenianie po części mogło wynikać z ucieczek tych ptaków, ale również z celowego wprowadzana do środowiska przyrodniczego przez człowieka. Jej wpływ na środowisko przyrodnicze obejmuje m.in. konkurencję o miejsca do  gniazdowania z rodzimymi gatunkami zasiedlającymi dziuple, agresywne zachowania wobec rodzimych gatunków, negatywny wpływ na komunikację dźwiękową rodzimych ptaków i ich zachowania żerowiskowe oraz przenoszenie patogenów. Wpływ na uprawy roślin ma przede wszystkim związek z niszczeniem upraw roślin owocowych (sady, winnice) i zbóż, a także drzew i krzewów ozdobnych w parkach i ogrodach, głównie poprzez ich objadanie i zanieczyszczanie odchodami. Wpływ na hodowle zwierząt związany jest głównie z możliwością roznoszenia chorób niebezpiecznych dla zdrowia i życia hodowanych zwierząt. Wpływ na ludzi wiąże się z przenoszeniem chorób potencjalnie niebezpiecznych dla człowieka oraz wzrostem natężenia hałasu spowodowanego wokalizacją tych papug.

W tym kontekście warto przypomnieć zasadę przezorności wyrażoną art. 191 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, a wcześniej w Deklaracji z Rio de Janeiro (1992), zgodnie z którą podjęcie działań zapobiegawczych jest wymagane zawsze, o ile nie jest dowiedziony brak negatywnych oddziaływań na środowisko. Wykazanie braku negatywnego oddziaływania należy przy tym do obowiązku podmiotu, który zamierza podjąć określoną działalności [Prawo Ochrony Środowiska Podręcznik, Jerzy Jendrośka, Magdalena Bar, 2005]. Natomiast wątpliwość, czy dane negatywne oddziaływanie należy uznać za znaczące, czy też nie, zgodnie z maksymą in dubio pro natura rozstrzygnąć należy na korzyść środowiska przyjmując, że będzie ono znaczące. Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska „kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze”. Zasada ta powinna być uwzględniana przy interpretacji wszystkich innych przepisów ochrony środowiska. Ze względu na brak pełnych danych w niniejszej sprawie należy zastosować zasadę przezorności. Praktycznym wymiarem zastosowania tej zasady jest brak akceptacji na realizację działań, których skutki są niepewne, niejasne, wątpliwe dla środowiska.

W związku z powyższym, w art. 7 ustawy o gatunkach obcych zamieszczono ogólny zakaz (analogiczny do funkcjonującego od parunastu lat w art. 120 ustawy o ochronie przyrody) „wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku gatunków obcych” od którego wyjątki zostały określone w ust. 3 ww. artykułu i dotyczą:

1) działań z wykorzystaniem organizmów wodnych, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2168 oraz z 2021 r. poz. 1718) oraz w art. 97 ust. 1 i art. 99 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2014 r. o rybołówstwie morskim (Dz.U. z 2021 r. poz. 650, 694 i 1718),
2) wprowadzania do środowiska zwierząt łownych należących do gatunków obcych zgodnie z art. 16a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie (Dz. U. z 2020 r. poz. 1683, z późn. zm.),
3) roślin wykorzystywanych:
a) przy zakładaniu i utrzymywaniu terenów zieleni w granicach wsi o zwartej zabudowie lub w granicach miast, a także przy zakładaniu i utrzymywaniu zieleni towarzyszącej obiektom budowlanym,
b) w ramach trwale zrównoważonej gospodarki leśnej i racjonalnej gospodarki rolnej,
c) tymczasowo, w celu rekultywacji gruntów zdegradowanych lub zdewastowanych w wyniku działalności przemysłowej,
d) w badaniach naukowych oraz ochronie ex situ, o ile te badania i ta ochrona są prowadzone w granicach wsi o zwartej zabudowie lub w granicach miast – chyba że te organizmy wodne, zwierzęta łowne lub rośliny są IGO stwarzającymi zagrożenie dla Unii lub IGO stwarzającymi zagrożenie dla Polski.

Warto przy tym wskazać, co ustawodawca rozumie poprzez wprowadzanie i przemieszczanie w środowisku. Otóż przez wprowadzenie do środowiska (art. 2 pkt 23 ustawy o gatunkach obcych) należy rozumieć „przemieszczenie gatunku poza jego naturalny zasięg na skutek interwencji człowieka”, natomiast przemieszczanie w środowisku (art. 2 pkt 18 ustawy o gatunkach obcych) oznacza „zmianę, na skutek interwencji człowieka, miejsca występowania w środowisku gatunku, który już wcześniej został wprowadzony do środowiska”.

Odnosząc się do tzw. wolnych lotów ptaków wyjaśnić należy, że departament ochrony przyrody w MKiŚ wolne loty ptaków rozumie jako wypuszczanie ptaków bez żadnych ograniczeń i zabezpieczeń w celu wykonania przez nie lotów w najbliższej okolicy od wypuszczenia. Po wykonaniu lotu wypuszczone ptaki winny wrócić do właścicieli, jednakże nie ma na to gwarancji. Zdarzający się brak powrotu do właściciela (co często może być równoznaczne z wprowadzeniem do środowiska) może być spowodowany brakiem odpowiedniego/wystarczającego przeszkolenia tych ptaków, spłoszeniem ptaków np. przez ptaki drapieżne żyjące na wolności, urazem, czy przypadkowym uwięzieniem.

Warto również zwrócić uwagę iż ogrody zoologiczne (których funkcjonowanie regulują m.in. przepisy ustawy o ochronie przyrody czy rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie warunków hodowli i utrzymywania poszczególnych grup gatunków zwierząt w ogrodzie zoologicznym) w których zwierzęta powinny być przetrzymywane „warunkach odpowiadających ich potrzebom biologicznym” a więc zapewniając im właściwy dobrostan, w tym umożliwiający ich reprodukcję, nie prowadzą „wolnych lotów ptaków”. Placówki te mają odpowiedniej wielkości woliery zewnętrzne i pomieszczenia wewnętrzne.

Podsumowując należy wskazać, że tzw. wolne loty ptaków gatunków obcych (zarówno w celach rekreacyjnych, jak i pokazowych) są zabronione, zgodnie z obowiązującymi obecnie regulacjami prawnymi. Jednocześnie należy wskazać, że „wyprowadzanie” gatunku obcego (z wyjątkiem IGO) w sposób uniemożliwiający jego dowolne i niekontrolowane poruszanie się w środowisku (a za taki można uznać wyprowadzanie np. w szelkach na ramieniu) nie będzie stanowiło wprowadzania do środowiska w rozumieniu ustawy o gatunkach obcych. Również trzymanie ptaków gatunków obcych na szczelnie ogrodzonych obszarach, a którym uniemożliwiono przelatywanie przez ogrodzenie np. poprzez regularne, właściwe przycinanie lotek, nie będzie stanowiło wprowadzania do środowiska. Dodatkowo można wskazać, że przewożenie ptaków gatunków obcych (w sposób uniemożliwiający im dowolne i niekontrolowane poruszanie) nie będzie stanowiło „przemieszczania w środowisku” w rozumieniu ustawy o gatunkach obcych. Jednocześnie należy dodać, że w przypadku, gdy mamy do czynienia z IGO stwarzającymi zagrożenie dla Polski lub IGO stwarzającymi zagrożenie dla Unii powyższa interpretacja nie będzie mieć zastosowania (wśród IGO stwarzających zagrożenie dla Unii znalazły się następujące gatunki ptaków: sterniczka jamajska, wrona orientalna, ibis czczony, gęsiówka egipska i majna brunatna). Należy bowiem wskazać, że zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy o gatunkach obcych, w odniesieniu do IGO stwarzających zagrożenie dla Polski zakazuje się dodatkowo – oprócz „wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku” – m.in. transportu (z wyłączeniem transportu IGO w związku z przeprowadzanymi działaniami zaradczymi), przetrzymywania (z wyjątkiem przetrzymywanego w azylu dla zwierząt i ujętego w wykazie, o którym mowa w art. 76a ustawy o ochronie przyrody), chowu, czy hodowli. Podobne zakazy obowiązują w stosunku do IGO stwarzającego zagrożenie dla Unii i zostały one zamieszczone w art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 1143/20142 . Odstępstwa od części zakazów obowiązujących w stosunku do IGO, mogą zostać wydane przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska lub regionalnego dyrektora ochrony środowiska na postawie art. 8 ustawy o gatunkach obcych.

Z poważaniem
Wydział Komunikacji Medialnej
Departament Edukacji i Komunikacji
Ministerstwo Klimatu i Środowiska
ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa
e-mail: media@klimat.gov.pl